Dialogik va monologik muloqotning kognitiv-psixolingvistik xususiyatlari

  • O`qituvchi, Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro davlat tibbiyot instituti

DOI

https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss8/S-pp350-356

Kalit so‘zlar

dialog , monolog , psixolingvistika , kommunikativ muloqot , interfaollik , kognitiv jarayon , semantik va pragmatik xususiyatlar , nutq rejalashtirish , tafakkur , nutq madaniyati , logopedik amaliyot

Annotasiya

Ushbu maqolada dialog va monolog nutq shakllarining psixolingvistik farqlari tizimli ravishda tahlil qilinadi. Tadqiqotda inson ongida nutqni ishlab chiqish va qabul qilish jarayonlari, ularning kommunikativ sharoitga bog‘liqligi hamda semantik va pragmatik xususiyatlari o‘rganilgan. Dialog shaklida nutq tabiiy, interaktiv va tezkor fikr almashuv orqali shakllanib, sheriklarning o‘zaro ta’siri natijasida ma’no birgalikda yaratiladi. Monolog esa, aksincha, oldindan rejalashtirilgan, mantiqan izchil va to‘liq strukturalashgan nutq shaklidir. Unda so‘zlovchi fikr oqimini mustaqil nazorat qiladi, shuning uchun kognitiv yuklama yuqoriroq bo‘ladi. Dialogda esa, fikr jarayoni sherikning javobi, intonatsiya va mimika orqali boshqariladi. Maqolada ushbu ikki nutq turi o‘rtasidagi farqlar til, tafakkur va muloqot psixologiyasining o‘zaro ta’siri nuqtayi nazaridan yoritilgan. Tadqiqot natijalari ta’lim jarayonida nutq madaniyatini rivojlantirish, chet tillarni o‘qitishda interaktiv yondashuvni kuchaytirish hamda logopedik amaliyotlarda nutqni korreksiya qilish usullarini takomillashtirish uchun nazariy va amaliy ahamiyatga ega.

Bibliografik manbalar

Выготский, Л. С. Мышление и речь. — М.: Педагогика, 1982. — 350 с.

Леонтьев, А. А. Психолингвистические единицы и порождение речевого высказывания. — М.: Наука, 1969. — 276 с.

Жинкин, Н. И. Речь как проводник информации. — М.: Наука, 1982. — 155 с.

Чомски, Н. Аспекты теории синтаксиса. — М.: Прогресс, 1972. — 345 с.

Bruner, J. Acts of Meaning. — Cambridge, MA: Harvard University Press, 1990. — 207 p.

Levelt, W. J. M. Speaking: From Intention to Articulation. — Cambridge, MA: MIT Press, 1989. — 584 p.

Clark, H. H., Brennan, S. E. Grounding in Communication. // Perspectives on Socially Shared Cognition. — Washington, DC: APA, 1991. — P. 127–149.

Tannen, D. Talking Voices: Repetition, Dialogue, and Imagery in Conversational Discourse. — 2nd ed. — Cambridge: Cambridge University Press, 2007. — 312 p.

Linell, P. Rethinking Language, Mind, and World Dialogically: Interactional and Contextual Theories of Human Sense-Making. — Charlotte, NC: Information Age Publishing, 2019. — 448 p.

Norrick, N. R. Conversational Narrative: Storytelling in Everyday Talk. — Amsterdam: John Benjamins, 2012. — 280 p.

Bybee, J., Croft, W., Tomasello, M. Usage-Based Approaches to Language Structure and Processing. — Oxford: Oxford University Press, 2005. — 390 p.

Хабермас, Ю. Теория коммуникативного действия. — Т. 1–2. — М.: Весь Мир, 2000. — 560 с.

Дридзе, Т. М. Язык и социальная психология. — М.: Наука, 1984. — 290 с.

Залевская, А. А. Введение в психолингвистику. — М.: Российский государственный гуманитарный университет, 1999. — 276 с.

Watzlawick, P., Bavelas, J. B., Jackson, D. D. Pragmatics of Human Communication. — New York: Norton, 2008. — 280 p.

Hymes, D. Foundations in Sociolinguistics: An Ethnographic Approach. — Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1974. — 230 p.

Тухватуллина, Г. Р. Диалог и монолог в коммуникативной культуре речи. // Вестник Казанского университета. — 2017. — №4. — С. 112–118.

Хусанов, Ш. Р. Nutq faoliyatining psixolingvistik asoslari. — Toshkent: Fan, 2018. — 216 б.

Ахмедова, Д. Chet tili o‘qitish jarayonida dialogik muloqot kompetensiyasini rivojlantirish. // Til va adabiyot ta’limi jurnali. — 2020. — №3. — B. 65–70.

Yuklashlar

8 6

Nashr qilingan

Dialogik va monologik muloqotning kognitiv-psixolingvistik xususiyatlari

Qanday qilib iqtibos keltirish kerak

Bobomurodova, G. 2025. Dialogik va monologik muloqotning kognitiv-psixolingvistik xususiyatlari. Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika. 3, 8/S (Sep. 2025), 350–356. DOI:https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss8/S-pp350-356.