Sun’iy intellekt va inson nutqining lingvistik, kognitiv va pragmatik tahlili: nazariy va amaliy jihatlar

Nilufar Fayziyeva

doi:10.47689/2181-3701-vol3-iss6-pp29-34

Nilufar Fayziyeva PhD, dotsent v.b., Ingliz tilshunosligi kafedrasi, Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti

DOI

https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss6-pp29-34

Kalit so‘zlar

LLM , til modeli , lingvistika , SI-matn , inson nutqi , pragmatika , diskurs , lingvoenergetika , kognitiv tilshunoslik , transformer arxitektura. , sun'iy intellekt

Annotasiya

Ushbu maqolada sun’iy intellekt (SI) tomonidan yaratilgan matnlarning lingvistik, kognitiv va pragmatik xususiyatlari chuqur nazariy asosda real inson nutqi bilan qiyosiy tahlil qilinadi. Transformer arxitekturasi, probabilistik til modellari va statistik generatsiya mexanizmlari asosida shakllanuvchi SI matnlarida leksik normalizatsiya, semantik neytrallik, takrorlanuvchanlik, stilistik silliqlik, diskursiv tekislik, semantik xavfsizlik kabi holatlar kuzatilishi ilmiy asosda izohlanadi. Inson nutqining kognitiv kreativligi, kontekst yaratish qobiliyati, madaniy implicature va emotsional intonatsiyasi bilan SI matnlari o'rtasidagi farqlar ingliz va o‘zbek tillari misolida ko‘rib chiqiladi. Tadqiqot natijalari SI-deteksiya tizimlari, media matnlar sifatini ekspertiza qilish, akademik halollikni ta’minlash va tarjima tizimlari samaradorligini oshirishda amaliy ahamiyatga ega.

Bibliografik manbalar

Vaswani A., Shazeer N., Parmar N., Uszkoreit J., Jones L., Gomez A. N., KSIser Ł., Polosukhin I. Attention Is All You Need // Proceedings of the 31st Conference on Neural Information Processing Systems (NeurIPS 2017). - Long Beach, 2017.

Chomsky N. Syntactic Structures. - The Hague: Mouton, 1957. - 117 p.

Lakoff G., Johnson M. Metaphors We Live By. - Chicago: University of Chicago Press, 1980. - 242 p.

Searle J. R. Speech Acts: An Essay in the Philosophy of Language. - Cambridge: Cambridge University Press, 1969. - 203 p.

Humboldt W. von. On the Diversity of Human Language Structure. - Berlin: Druck und Verlag von Georg Reimer, 1836.

Hofstede G. Cultures and Organizations: Software of the Mind. - London: McGraw-Hill, 1991. - 279 p.

Van Dijk T. A. Discourse as Social Interaction. - London: SAGE Publications, 1997. - 320 p.

Yuklashlar

9 7

Nashr qilingan

2025-11-15

Qanday qilib iqtibos keltirish kerak

Fayziyeva, N. 2025. Sun’iy intellekt va inson nutqining lingvistik, kognitiv va pragmatik tahlili: nazariy va amaliy jihatlar. Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika. 3, 6 (Nov. 2025), 29–34. DOI:https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss6-pp29-34.